Vận dụng nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay

Cách mạng tháng Tám năm 1945 không chỉ là một cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thành công, mà còn là một hiện tượng lịch sử vĩ đại, minh chứng hùng hồn cho tầm vóc trí tuệ, bản lĩnh, sức mạnh chính trị tinh thần của dân tộc Việt Nam và nghệ thuật xây dựng, phát huy cao độ “thế trận lòng dân” dưới sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

Nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố tổ chức và yếu tố tinh thần, quy tụ cả dân tộc thành một khối thống nhất có sức mạnh vô địch, làm cho Tổng khởi nghĩa thành công một cách thần tốc, ít đổ máu, lật đổ ách thống trị của thực dân, phát xít và phong kiến. Đây không chỉ là bài học lịch sử quý báu có giá trị sâu sắc, mà còn là kim chỉ nam cho việc củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc để vượt qua những thách thức trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.

Nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 không phải là một công việc nhất thời, mà là kết quả của một quá trình chuẩn bị lâu dài, kiên trì và sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nghệ thuật tài tình đó được biểu hiện rõ nét qua các khía cạnh sau:

Một là, xây dựng và củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh

Đây là yếu tố cốt lõi, là nền tảng vững chắc nhất của “thế trận lòng dân”. Trước khi Cách mạng tháng Tám bùng nổ, nhân dân Việt Nam đã phải sống trong cảnh nô lệ, bị áp bức, bóc lột bởi thực dân Pháp và phát xít Nhật. Lòng căm thù của nhân dân đã lên đến đỉnh điểm, nhưng họ cần một lực lượng đủ mạnh, đủ uy tín để dẫn dắt - Đảng Cộng sản Việt Nam đã xuất hiện và đảm nhận sứ mệnh đó.

Về đường lối chính trị, Đảng ta đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam, xác định rõ mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp và phát xít Nhật. Từ đó, Đảng đề ra mục tiêu cách mạng cao nhất là giải phóng dân tộc, giành độc lập. Đường lối này đã đáp ứng đúng nguyện vọng cháy bỏng của nhân dân, thu hút được sự ủng hộ, hưởng ứng rộng rãi của mọi giai cấp, tầng lớp xã hội.

Về tổ chức, Đảng ta đã xây dựng được một đội ngũ cán bộ, đảng viên tiên phong, gương mẫu, luôn đi đầu trong mọi phong trào đấu tranh. Đội ngũ cán bộ, đảng viên sống hòa mình với quần chúng, kiên trì tuyên truyền, vận động, giáo dục, thuyết phục để nhân dân hiểu rõ mục đích, lý tưởng của cách mạng, tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng. Niềm tin này không phải là sự ép buộc, mà là sự giác ngộ tự nguyện, tự giác.

Hai là, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thông qua Mặt trận Việt Minh

Nghệ thuật đỉnh cao của Đảng ta trong Cách mạng tháng Tám là xây dựng được một khối đại đoàn kết toàn dân tộc rộng lớn, vững chắc. Để làm được điều này, Đảng ta đã sáng lập, phát triển, lãnh đạo Mặt trận Việt Minh (Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội). Mặt trận Việt Minh ra đời đã tạo ra “mẫu số chung” cho toàn dân tộc, tập hợp mọi tầng lớp nhân dân, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dân tộc, giới tính, cùng chung một mục tiêu duy nhất là “đánh Pháp, đuổi Nhật, giành độc lập cho Tổ quốc”. Hoạt động của Mặt trận Việt Minh được triển khai sâu rộng từ thành thị đến nông thôn, từ miền xuôi đến miền ngược. Các tổ chức như Hội Phụ nữ Cứu quốc, Hội Nông dân Cứu quốc, Hội Thanh niên Cứu quốc… đã lôi cuốn hàng triệu người dân tham gia. Chính các hoạt động này đã liên kết các tổ chức cách mạng thành một “mạng lưới vững chắc”, kết nối “lòng dân” ở khắp mọi nơi. Đây chính là “thế trận lòng dân” được tổ chức một cách chặt chẽ, có kỷ luật.

Ba là, bồi dưỡng, phát huy mạnh mẽ nhân tố chính trị tinh thần của dân tộc

Sức mạnh của Cách mạng tháng Tám năm 1945 không chỉ đến từ sự tổ chức, mà còn từ “sức mạnh chính trị tinh thần” vô địch của cả dân tộc. Đảng ta đã khơi dậy và phát huy mạnh mẽ lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc và tinh thần tự lực, tự lường và ý chí quật cường của Nhân dân. Lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc là một giá trị truyền thống đã được hun đúc qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh thức và thổi bùng lên ngọn lửa yêu nước trong mỗi người dân. Tinh thần tự lực, tự lường và ý chí quật cường, không cam chịu làm nô lệ đã được chuyển hóa thành hành động cách mạng, sẵn sàng hy sinh để giành độc lập, tự do. Đảng ta đã sử dụng, phát huy sức mạnh của công tác tư tưởng, tuyên truyền, giáo dục thông qua nhiều hình thức linh hoạt, phong phú như báo chí, truyền đơn, ca dao, hò vè… để phổ biến đường lối cách mạng, khơi dậy tinh thần yêu nước và truyền niềm tin vào thắng lợi của cuộc cách mạng. Nhờ đó, nhân dân đã hiểu rõ hơn về cách mạng và tự nguyện tham gia vào cuộc đấu tranh chung.

Bốn là, nghệ thuật nắm bắt thời cơ để chuyển hóa thành hành động cách mạng.

Một yếu tố làm nên “thế trận lòng dân” là sự tin tưởng của Nhân dân vào khả năng lãnh đạo của Đảng ta trong việc đưa cách mạng đến thắng lợi. Tầm nhìn chiến lược và nghệ thuật nắm bắt thời cơ của Đảng ta đã củng cố niềm tin đó. Sự sụp đổ của phát xít Nhật đã tạo ra một khoảng trống quyền lực. Đảng ta đã nhận định đây là “thời cơ ngàn năm có một” và phát động Tổng khởi nghĩa. Sự quyết đoán và kịp thời này cho thấy sự nhạy bén chính trị, giúp quần chúng tin rằng Đảng ta là người lãnh đạo tài tình, có khả năng dẫn dắt cách mạng thành công. Lòng dân đã được tập hợp, chuẩn bị sẵn sàng, chỉ chờ hiệu lệnh. Khi Đảng phát lệnh Tổng khởi nghĩa, “thế trận lòng dân” đã nhanh chóng được huy động, biến thành sức mạnh tổng hợp, lan tỏa khắp cả nước, lật đổ chính quyền thực dân, phong kiến và giành chính quyền về tay Nhân dân chỉ trong vòng 15 ngày.

Nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 là bài học vô giá, di sản trường tồn của dân tộc. Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang đứng trước những cơ hội và thách thức đan xen, việc vận dụng, phát triển nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 càng trở nên cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược đối với sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc ngày nay. Do đó, cần tập trung thực hiện tốt một số vấn đề sau:

Một là, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh để củng cố niềm tin của Nhân dân

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Ta được lòng dân thì ta không sợ gì cả. Nếu không được lòng dân thì ta không thể làm tốt công tác”[1] và cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Làm hợp lòng dân thì dân tin và chế độ ta còn, Đảng ta còn. Ngược lại, nếu làm cái gì trái lòng dân, để mất niềm tin là mất tất cả” [2]. Do đó, niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và hệ thống chính trị là nền tảng cốt lõi của “thế trận lòng dân”. Để củng cố niềm tin của Nhân dân cần đẩy mạnh công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Đảng thực sự trong sạch vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Kiên quyết đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Có như vậy, chúng ta mới tiếp tục giữ vững được một Đảng tiên phong, liêm chính, trong sạch, gắn bó mật thiết với nhân dân và là chỗ dựa vững chắc cho “lòng dân”. Đồng thời, cần nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền. Chính quyền các cấp phải thực sự là của dân, do dân và vì dân. Cần cải cách thủ tục hành chính, nâng cao đạo đức công vụ của cán bộ, công chức, giải quyết kịp thời, thấu đáo các vấn đề phát sinh từ cơ sở, không để nảy sinh các điểm nóng, gây mất niềm tin trong nhân dân.

Hai là, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân

“Thế trận lòng dân” được xây dựng trên cơ sở lợi ích của nhân dân được tôn trọng và bảo vệ trên thực tiễn. Do đó, cần tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa để tạo ra của cải vật chất, cải thiện đời sống cho mọi tầng lớp nhân dân. Các chính sách xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ người dân vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, hải đảo phải được thực hiện một cách hiệu quả, bền vững. Song song với đó, cần thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở, tạo điều kiện để nhân dân tham gia giám sát, phản biện xã hội, đóng góp ý kiến vào các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Khi nhân dân được thực sự làm chủ, họ sẽ tự giác tham gia và bảo vệ thành quả cách mạng. Đồng thời, quan tâm xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần lành mạnh cho Nhân dân; phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, xây dựng con người Việt Nam có văn hóa, có đạo đức, sống có lý tưởng. Điều này góp phần củng cố nền tảng tinh thần của “thế trận lòng dân”, chống lại sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống.

Ba là, phát huy vai trò của Quân đội và các lực lượng vũ trang trong tham gia xây dựng “thế trận lòng dân”

Quân đội nhân dân Việt Nam là lực lượng nòng cốt trong việc tham gia xây dựng “thế trận lòng dân” trong tình hình mới. Do đó, Quân đội cần tiếp tục thực hiện tốt công tác dân vận, không ngừng phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, tăng cường giáo dục chính trị cho cán bộ, chiến sĩ về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc xây dựng “thế trận lòng dân”. Thường xuyên tổ chức các hoạt động dân vận, giúp dân xóa đói giảm nghèo, xây dựng cơ sở hạ tầng, phòng chống thiên tai, dịch bệnh. Mối quan hệ “quân với dân như cá với nước” cần được củng cố và phát triển. Quân đội phải gắn bó máu thịt với nhân dân, là chỗ dựa vững chắc của nhân dân, là lực lượng tin cậy để bảo vệ cuộc sống bình yên của họ. Để thực sự là nòng cốt trong xây dựng “thế trận lòng dân”, tạo niềm tin cho nhân dân, là lá chắn thép bảo vệ Tổ quốc, Quân đội phải vững mạnh toàn diện, không ngừng được xây dựng, phát triển theo hướng tinh, gọn, mạnh, cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.

Cách mạng tháng Tám thành công đã để lại bài học quý báu về nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân”

Ngày 25/8, hơn một triệu quần chúng nội thành Sài Gòn và ven đô cùng một số tỉnh lân cận tiến hành mít tinh, tuần hành vũ trang khổng lồ, lật đổ chính quyền phát xít Nhật (Ảnh: Tư liệu/TTXVN)

Mít tinh tổng khởi nghĩa tại Quảng trường Nhà hát lớn Hà Nội (Ảnh tư liệu)

Bốn là, chủ động đấu tranh làm thất bại các âm mưu chống phá của các thế lực thù địch

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, các thế lực thù địch luôn tìm cách lợi dụng những vấn đề nội bộ để chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phá hoại “thế trận lòng dân”. Do đó, cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của nhân dân về các âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “cách mạng màu”, “xã hội dân sự”… Chú trọng sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại để phổ biến thông tin chính xác, kịp thời, đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc, thù địch, đặc biệt là trên không gian mạng. Đặc biệt, cần chủ động giải quyết triệt để các vấn đề phức tạp, nhạy cảm liên quan đến dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo... một cách thấu tình, đạt lý, không để các thế lực thù địch lợi dụng chống phá.

Vận dụng nghệ thuật xây dựng “thế trận lòng dân” trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay không phải là sao chép máy móc mà là sự kế thừa và phát triển sáng tạo. Đó là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự đồng bộ của toàn hệ thống chính trị, trong đó, việc xây dựng Đảng, chăm lo cho nhân dân và phát huy vai trò của lực lượng vũ trang nói chung, Quân đội nói riêng là những nhiệm vụ trọng tâm. “Thế trận lòng dân” vững chắc sẽ là sức mạnh tổng hợp, là một trong những nhân tố quyết định để chúng ta thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam hùng cường, phồn vinh, thịnh vượng./.

Tài liệu tham khảo:

[1] Hồ Chí Minh (1966), “Nói chuyện với Đoàn công an Cuba”, Hồ Chí Minh toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.142.

[2] Nguyễn Phú Trọng (2019), Quyết tâm ngăn chặn và đẩy lùi tham nhũng, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr.80.3. Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương (2025), Đề cương Tuyên truyền kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/9/1945 - 02/9/2025), Hà Nội.

H.M.C