Ứng dụng AI trong giảng dạy lý luận chính trị và những vấn đề cần cảnh giác, phòng ngừa

Giảng dạy lý luận chính trị là bộ phận nòng cốt của công tác tư tưởng, giữ vai trò trực tiếp trong việc củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng, bồi dưỡng thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Trong điều kiện mới, việc ứng dụng AI là vào giảng dạy lý luận chính trị là xu thế tất yếu nhằm tổ chức lại chu trình chuẩn bị, triển khai, đánh giá bài giảng trên nền tảng dữ liệu và tương tác số; đồng thời, giúp khắc phục tình trạng khô cứng, truyền thụ một chiều, tăng sức hấp dẫn cho môn học. Điều này được biểu hiện cụ thể trên một số phương diện:

Hỗ trợ giảng viên tìm kiếm, phân tích, tổng hợp thông tin nhanh chóng

Kho tàng tri thức lý luận chính trị từ kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Cương lĩnh, Hiến pháp, văn kiện các kỳ Đại hội của Đảng, các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương đến những khối tài liệu thực tiễn phong phú, thường xuyên được bổ sung, nên đòi hỏi giảng viên phải có công cụ đủ mạnh để bao quát, chọn lọc, hệ thống hóa. AI, nhất là các mô hình ngôn ngữ lớn, cho phép xử lý văn bản ở quy mô rộng lớn trong thời gian ngắn, hỗ trợ giảng viên xác định nhanh chủ đề trọng tâm, gợi ý cấu trúc bài giảng, liệt kê văn kiện, trích dẫn cần tham khảo, so sánh các cách tiếp cận khác nhau, qua đó giảm đáng kể các thao tác cơ học mà vẫn giữ được chiều sâu khoa học của nội dung. Đồng thời AI giúp cập nhật kịp thời tình hình thế giới, khu vực, trong nước, các vấn đề an ninh phi truyền thống, những luận điệu xuyên tạc trên không gian mạng để “hiện thời hóa” các ví dụ, tình huống minh họa trong bài giảng, làm cho tri thức lý luận gắn chặt hơn với thực tiễn. AI cũng có thể tham gia phân tích dữ liệu định tính, định lượng từ khảo sát và phản hồi của học viên, giúp nhận diện nội dung còn chưa rõ, khoảng trống kiến thức thường bị bỏ sót, từ đó giảng viên điều chỉnh phương pháp, nhấn trọng tâm, lựa chọn cách tiếp cận phù hợp.

Hỗ trợ giảng viên trong việc lập biểu đồ, hình ảnh, video mô phỏng nhằm tăng tính trực quan của bài giảng

Do đặc trưng trừu tượng với nhiều khái niệm, phạm trù, quy luật, mối quan hệ biện chứng, các nội dung lý luận chính trị nếu chỉ được truyền đạt bằng thuyết trình một chiều rất dễ gây cảm giác khô cứng, khó tiếp nhận. Ứng dụng AI cho phép giảng viên chuyển hóa những nội dung trừu tượng đó thành các biểu diễn trực quan như biểu đồ, sơ đồ cấu trúc khái niệm, bản đồ tư duy, dòng thời gian sự kiện lịch sử, giúp học viên hình dung rõ hơn các mối liên hệ bản chất, nắm bắt nhanh cấu trúc vấn đề, tăng khả năng ghi nhớ. Các nền tảng tích hợp AI có thể gợi ý hoặc hỗ trợ tạo hình ảnh minh họa phù hợp, diễn đạt các quy luật, quan điểm, đường lối phát triển đất nước, Quân đội thành đồ họa thông tin hoặc video ngắn dễ chia sẻ trên môi trường số, qua đó làm cho tri thức lý luận vốn khô khan trở nên gần gũi, sinh động.

Góp phần cá nhân hóa học tập, tăng cường tính tương tác trong dạy học lý luận chính trị

Các nền tảng học tập tích hợp trí tuệ nhân tạo có khả năng phân tích tương đối chi tiết hành vi học tập của từng học viên, như: thời gian truy cập, tần suất làm bài, mức độ hoàn thành nhiệm vụ, lỗi thường lặp lại, mức độ tham gia thảo luận. Từ đó, gợi ý lộ trình học tập phù hợp, điều chỉnh độ khó của câu hỏi, bài tập, phân bổ thời lượng ôn tập cho những mảng kiến thức còn chưa vững chắc. Trong giảng dạy lý luận chính trị, điều này giúp giảng viên nhận diện những nhóm học viên có khoảng trống về các khái niệm cơ bản để kịp thời hỗ trợ, bồi dưỡng. AI đồng thời có thể gợi ý hoặc tự sinh hệ thống câu hỏi trắc nghiệm, câu hỏi tình huống, bài tập vận dụng theo từng chủ đề, từng học phần, hỗ trợ xây dựng ngân hàng câu hỏi phục vụ kiểm tra, đánh giá quá trình, cung cấp phản hồi gần như tức thời cho học viên.

Cùng với việc mở ra nhiều khả năng mới cho đổi mới nội dung và phương pháp dạy học, AI cũng chứa đựng những nguy cơ không nhỏ đối với công tác giáo dục lý luận chính trị nếu việc sử dụng thiếu kiểm soát về mặt học thuật, lỏng lẻo về mặt chính trị, tư tưởng. Đặc trưng tạo sinh nội dung dựa trên xác suất, phụ thuộc vào dữ liệu đầu vào và thuật toán tối ưu hóa, khiến AI có thể khuếch tán sai lệch và thiên kiến ở quy mô lớn nếu không được “gạn lọc” bằng tiêu chuẩn khoa học và lập trường giai cấp của Đảng. Trong bối cảnh cuộc đấu tranh tư tưởng lý luận diễn ra gay gắt trên không gian mạng, việc nhận diện đúng các rủi ro tiềm ẩn của AI như: Thông tin giả mạo, thao túng nhận thức, lộ lọt dữ liệu,… từ đó chủ động xây dựng “hàng rào” an toàn về thể chế, quy trình và nâng cao năng lực xử lý của chủ thể là yêu cầu có ý nghĩa quyết định, bảo đảm cho AI trở thành công cụ hỗ trợ chứ không trở thành thách thức mới đối với giáo dục lý luận chính trị. Những nguy cơ có thể kể đến là:

Thứ nhất, thông tin do AI cung cấp chưa đạt mục tiêu mong muốn

Các mô hình AI hiện nay vận hành chủ yếu trên cơ sở xác suất thống kê, khai thác thông tin từ những kho dữ liệu lớn, không có ý thức, lương tri, cũng không chịu trách nhiệm pháp lý như con người,… nên có thể tạo ra văn bản trôi chảy, hợp cú pháp, lập luận bề ngoài chặt chẽ nhưng rất có thể sai lệch về nội dung, thiếu căn cứ khoa học, thậm chí bịa đặt trích dẫn, số liệu với mức độ tự tin rất cao. Giảng dạy trong các lĩnh vực đòi hỏi độ chuẩn xác cao như chính trị, lịch sử, pháp lý, hiện tượng “ảo giác” này càng nguy hiểm hơn vì nếu giảng viên thiếu kinh nghiệm, thiếu kỹ năng thẩm định, dễ dãi tiếp nhận thông tin, “cắt dán” nội dung do AI tạo sinh đưa vào bài giảng mà thiếu sự thận trọng đối chiếu, kiểm chứng, sẽ dẫn đến làm sai lệch bản chất vấn đề. Vì vậy, giảng viên phải giữ vững vai trò chủ thể quyết định và tăng cường trách nhiệm trong lựa chọn, thẩm định, sử dụng thông tin. Mọi nội dung do AI gợi ý đều phải được thực hiện nghiêm túc việc đối chiếu với các văn kiện chính thức.

Thứ hai, nguy cơ thông tin giả mạo, xuyên tạc, bóp méo sự thật, nhất là về các vấn đề chính trị nhạy cảm

Cùng với ưu thế tạo sinh nội dung nhanh, đa dạng về định dạng, AI cũng có thể bị các thế lực thù địch lợi dụng để sản xuất, lan truyền thông tin xuyên tạc, bịa đặt liên quan đến lịch sử dân tộc, lịch sử Đảng, chủ quyền lãnh thổ, vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo, dân tộc, dùng các mô hình sinh văn bản, hình ảnh, video ngày càng tinh vi để dựng “phát ngôn giả”, “bằng chứng giả” nhằm công kích nền tảng tư tưởng của Đảng, bôi nhọ lãnh tụ, anh hùng dân tộc, phủ nhận thành quả cách mạng,… Do vậy, song song với việc sử dụng AI để hỗ trợ thiết kế học liệu, giảng viên cần rèn luyện năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin trên không gian số, chủ động phát hiện luận điệu sai trái, thù địch ẩn dưới lớp vỏ nội dung do AI tạo ra, đưa chúng vào bài giảng dưới dạng tình huống phân tích, trao đổi để giúp học viên rèn thái độ tỉnh táo trước dòng chảy đa chiều của các luồng thông tin.

Thứ ba, nguy cơ bị thao túng tâm lý, tư tưởng khi tương tác với AI, qua đó làm giảm sức thuyết phục của bài giảng

Nhiều công cụ AI trò chuyện hiện nay có khả năng duy trì đối thoại dài, điều chỉnh giọng điệu, phong cách trả lời theo phản hồi của người dùng, nếu học viên thiếu bản lĩnh, thiếu nền tảng lý luận vững chắc, họ rất dễ bị cuốn theo các gợi ý bề ngoài có vẻ trung lập, khách quan nhưng thực chất ngầm gieo rắc hoài nghi về vai trò lãnh đạo của Đảng, về tính tất yếu của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, về thành tựu và hạn chế trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam,... Vì thế, giảng viên phải khẳng định rõ vai trò không thể thay thế của mình trong giữ vững lập trường, định hướng chính trị, truyền cảm hứng, bồi dưỡng lý tưởng, tổ chức thảo luận, tranh biện, giải đáp băn khoăn sâu xa của học viên, không để AI trở thành “giảng viên ẩn danh” chi phối quá trình nhận thức của họ.

Thứ tư, nguy cơ lộ lọt thông tin cá nhân, tổ chức, nhất là những thông tin yêu cầu độ bảo mật cao

Phần lớn các công cụ AI tạo sinh hiện nay hoạt động trên nền tảng điện toán đám mây, dữ liệu do người dùng nhập vào có thể được lưu trữ, phân tích, sử dụng để tiếp tục huấn luyện mô hình, nên nếu giảng viên hoặc học viên đưa vào thông tin nội bộ về tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, tài liệu chưa công bố, dữ liệu cá nhân nhạy cảm, thì nguy cơ lộ lọt thông tin là rất lớn, đặc biệt đối với các nội dung liên quan đến nội bộ cơ quan, đơn vị, kế hoạch công tác, số liệu chuyên ngành chưa công khai, những vấn đề gắn với an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển, ứng dụng AI đến năm 2030 đã nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm an toàn, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và dữ liệu tổ chức trong suốt quá trình triển khai AI. Hiện tại, kỳ họp thứ 10 của Quốc hội đang họp và xem xét thông qua dự thảo “Luật Trí tuệ nhân tạo” trong đó đã phân loại 4 cấp độ rủi ro khi ứng dụng AI, quan tâm (kiến nghị dành một mục riêng) về ứng dụng AI trong đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Do đó, các cơ sở đào tạo cần xây dựng quy chế sử dụng AI rõ ràng, quy định cụ thể trách nhiệm của giảng viên và học viên đối với bảo vệ dữ liệu, an ninh thông tin, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, bồi dưỡng nhận thức đạo đức số, an toàn thông tin trong khai thác các phần mềm AI phục vụ giảng dạy.

Sự phát triển AI đang mở ra những khả năng mới trong đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy lý luận chính trị, giúp giảng viên tiết kiệm thời gian cho các thao tác cơ học, tăng cường khả năng trực quan hóa tri thức, cá nhân hóa lộ trình học tập, tạo dựng môi trường tương tác phong phú giữa giảng viên với học viên, qua đó góp phần nâng cao tính hấp dẫn và hiệu quả của giảng dạy lý luận chính trị. Tuy nhiên, AI cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro cần hết sức phòng ngừa, cảnh giác. Vì vậy, việc ứng dụng AI trong giảng dạy lý luận chính trị phải luôn được đặt trong khuôn khổ chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, gắn với trách nhiệm chính trị và đạo đức nghề nghiệp của giảng viên. Chỉ trên cơ sở nhận thức rõ giới hạn, rủi ro, biết sử dụng AI một cách thông minh, có kiểm soát, giảng viên mới có thể biến AI thành công cụ hữu hiệu góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục lý luận chính trị trong điều kiện mới./.

Tài liệu tham khảo

[1] Thủ tướng Chính phủ (2021), Quyết định số 127/QĐ-TTg ngày 26/1/2021 ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển, ứng dụng AI đến năm 2030.

[2] Dự thảo “Luật Trí tuệ nhân tạo” trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 ngày 21/11/2025.