Ứng dụng công nghệ trong cộng đồng tình báo, cơ hội và thách thức

Các nhà phân tích quân sự đã nhận ra sự thay đổi lớn trong quân sự tương lai với sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) và các hệ thống tự hành. Một số người gọi đây là một “cuộc cách mạng trong lĩnh vực quân sự”, tương tự, đây cũng là một “cuộc cách mạng trong lĩnh vực tình báo”. Máy móc sẽ không chỉ là công cụ để thu thập và phân tích thông tin, mà còn có thể tự xử lý thông tin, tự ra quyết định và thậm chí xác định mục tiêu tấn công vào các hệ thống máy móc khác. Những hoạt động tình báo do máy móc thực hiện sẽ hoạt động với một tốc độ, quy mô và độ phức tạp mà hoạt động tình báo do con người đảm nhiệm không thể nào sánh kịp.

Theo Bob Gourley, sĩ quan công nghệ, đồng sáng lập công ty OODA LLC (Mỹ) phân tích “trong vài thập kỷ vừa qua, cộng đồng tình báo Mỹ đã xuất sắc trong việc bắt kịp những bước tiến công nghệ, vốn là những thành tố đem lại khả năng then chốt cho hoạt động gián điệp và phản gián. Nhưng giờ đây, các công nghệ đang thay đổi hết sức nhanh chóng và các đối phương cũng có khả năng bắt kịp. Họ đang học hỏi những công nghệ mà Mỹ đã phát triển thành công, biến công nghệ an ninh quốc gia chống lại chính Mỹ”. Gourley đã sử dụng từ “CAMBRIC” để mô tả tương lai của công nghệ thông tin ảnh hưởng trong hoạt động tình báo, gồm đám mây (C - cloud), trí tuệ nhân tạo (A - Artificial Intelligence), tính di động (M - mobility), dữ liệu lớn (B - big data), rô-bốt (R - robotics), Internet vạn vật (I - the Internet of Thing) và an ninh mạng (C - cybersecurity).

Đối với đám mây (C), Gourley ước tính chỉ khoảng 5% tải công việc của cộng đồng tình báo Mỹ được tích hợp công nghệ đám mây, đang có những nỗ lực lớn để chuyển phần lớn trong số 95% tải công tác khác vào đám mây. Các đối phương cũng đang chuyển sang đám mây, dẫn đến sự phân nhánh của việc phòng vệ đám mây của cộng đồng tình báo Mỹ và tiến công đám mây của các nước khác.

Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đang được xem là phương tiện hỗ trợ thu thập và phân loại dữ liệu. Tuy nhiên, AI có thể là một cạm bẫy đối với công tác tình báo. Ví dụ, các thuật toán học máy có thể huấn luyện bằng cách tự học khi dữ liệu mới chuyển đến, các đối phương có thể đánh lừa các thuật toán học máy theo những phương pháp gây ảnh hưởng đến tính trung thực của thông tin chắt lọc được từ dữ liệu và AI có thể tự mắc lừa. Theo Gourley, bất kỳ thuật toán nào có thể tự thay đổi, thì cũng có thể tự làm sai lạc. Trong những ứng dụng an ninh quốc gia, đối phương có thể lập trình hoặc sửa đổi dữ liệu để gây ảnh hưởng AI bằng việc tung ra thông tin sai lệch và cộng đồng tình báo phải nỗ lực rất lớn để tránh kịch bản này.

Về tính di động (Mobility), các thiết bị đã đem lại cho con người khả năng trao đổi những suy nghĩ dù cách xa nhau về khoảng cách địa lý. Khoảng 70% dân số thế giới hiện nay có các công cụ di động và tỷ lệ này vẫn tiếp tục tăng. Các công cụ đang trở lên thông minh hơn và cộng đồng tình báo phải tiếp tục bám sát sự tiến bộ đó.

Dữ liệu lớn (Big data), đây là công nghệ mong muốn hàng đầu, là yếu tố tối quan trọng với khả năng khai thác dữ liệu lớn hiệu quả của cộng đồng tình báo. Rô-bốt (Robotics) là hiểu được cách thức đối phương đang sử dụng loại phương tiện này. Ngày nay, rô-bốt tự động hóa đang được nghiên cứu và phát triển trong hàng loạt những ứng dụng quân sự; cộng đồng tình báo phải nghiên cứu và hiểu được chúng.

Internet vạn vật (IoT) vừa đem lại tiềm năng cho phương tiện và vừa là thách thức đối với cộng đồng tình báo khi mà 20 tỷ công cụ có thể được kết nối với internet trên toàn thế giới. Thế giới của các xen xơ nhỏ, được cài cắm ở khắp mọi nơi có thể đe dọa nền kinh tế, an ninh chính trị, xã hội thông qua tiến công bằng các công cụ kết nối Internet.

An ninh mạng cũng là nhân tố cốt lõi để tối ưu hóa tất cả những công nghệ thông tin tình báo nêu trên. Sau gần 3 thập kỷ sử dụng phổ cập internet, hầu như không có địa chỉ nào là an toàn, không ai có thể dự kiến được IoT hoặc các công nghệ tương lai khác, kể cả AI và rô-bốt, sẽ là an toàn, cộng đồng tình báo phải dự kiến những công nghệ dựa trên thông tin này sẽ trở thành mục tiêu ở những điểm dữ liệu (data points) của chúng và cần phải bảo vệ chống lại những sự xâm nhập.

Ngoài những lĩnh vực công nghệ thông tin kể trên, thương mại hóa vũ trụ là một lĩnh vực cần cộng đồng tình báo phải chú ý đến. Chẳng hạn như NASA đang dựa vào khu vực thương mại để cung cấp đường vào quỹ đạo trái đất thấp cũng như phần cứng hỗ trợ trên vũ trụ. Dự án Artemis của NASA (NASA’s Project Artemis) đang tiến hành nhằm mục đích đưa con người trở lại mặt trăng để xây dựng các căn cứ vào năm 2024, dựa nhiều vào các công nghệ và khả năng thương mại. Đây là thí dụ điển hình về sự tăng tốc của công nghệ lĩnh vực phát triển vũ trụ, Gourley cảnh báo về một nguy cơ một “Trân châu cảng trên vũ trụ” (Pearl Harbor in space) nếu như cộng đồng tình báo không có đủ cảnh giác về mặt trận trên cao này. Việc thương mại hóa vũ trụ tăng lên dẫn đến thách thức và cả cơ hội để phóng các xen xơ mới và nhanh hơn nhằm thu thập thông tin về các đối phương. Cộng đồng tình báo phải có khả năng tận dụng cơ hội này.

Ngoài ra, trong tương lai xa, công nghệ hiệu ứng lượng tử (quantum effects) đang được cộng đồng tình báo quan tâm. Những bức điện mật không thể bẻ khóa mã được gửi đi và bị đối phương ghi lại một cách ngẫu nhiên, có thể lộ ra khi được giải mã bằng các phương pháp xử lý lượng tử. Một cơ sở dữ liệu hiện nay bị đối phương đánh cắp có thể được cất vào kho đợi ngày công nghệ giải mã lượng tử hiệu quả xuất hiện. Điều này đặt ra câu hỏi việc đánh giá dữ liệu quan trọng cần được bảo vệ. Điều đó có thể làm được, nhưng phải đạt được về mặt phương pháp luận.

Các cuộc cách mạng không tự dưng mà có, khi các công nghệ mới như viễn thông và máy tính ra đời khiến các kỹ thuật và phương pháp tình báo được nâng lên một tầm tinh vi mới. Con người có thể không còn đóng vai trò chủ đạo trong việc thu thập và phân tích thông tin tình báo nhưng con người vẫn là chủ thể của hoạt động tình báo. Con người sẽ mang lại sự sáng tạo, sự đồng cảm, sự hiểu biết và tư duy chiến lược mà máy móc khó có thể sánh kịp trong tương lai gần. Tuy nhiên, Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ và cộng đồng tình báo phải chấp nhận và thích ứng với nó cũng như tận dụng các máy móc và công cụ tính toán ngày càng mạnh mẽ để giúp nâng cao khả năng của mình./.