1. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lý luận chính trị
Giáo dục lý luận chính trị là một nội dung cốt lõi, xuyên suốt trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, giữ vai trò trụ cột trong xây dựng Đảng về tư tưởng, tổ chức và đạo đức. Với tầm nhìn biện chứng và thực tiễn sâu sắc, Hồ Chí Minh không chỉ xác lập vị trí, vai trò của giáo dục lý luận chính trị trong sự nghiệp cách mạng, mà còn đề ra một hệ thống quan điểm toàn diện, bao gồm mục tiêu, nội dung, nguyên tắc và phương pháp tổ chức thực hiện. Những tư tưởng này đã trở thành kim chỉ nam định hướng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ của Đảng và Nhà nước trong mọi thời kỳ, là nền tảng tư tưởng cho chiến lược phát triển nguồn nhân lực chính trị chất lượng cao hiện nay.
Về vai trò và mục tiêu, Hồ Chí Minh xác định giáo dục lý luận chính trị là điều kiện tiên quyết để xây dựng đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên”, có phẩm chất đạo đức cách mạng, bản lĩnh chính trị vững vàng và năng lực tư duy khoa học. Người khẳng định: “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt,… Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam” (1). Theo đó, lý luận chính trị không chỉ truyền đạt tri thức mà còn là công cụ để giác ngộ tư tưởng, định hình lý tưởng sống và rèn luyện ý chí cách mạng. Mục tiêu của giáo dục lý luận chính trị, theo Hồ Chí Minh, là: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ; học để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và Nhân dân, Tổ quốc và nhân loại” (3). Đây là một quan điểm mang tính tổng hợp, phản ánh sự kết hợp hài hòa giữa nhận thức lý luận, đạo đức cách mạng và hành động thực tiễn.
Về nội dung, Hồ Chí Minh yêu cầu giáo dục lý luận chính trị phải bảo đảm tính hệ thống, toàn diện, thiết thực và phù hợp với trình độ người học. Trọng tâm hàng đầu là giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin. Người nhấn mạnh: “Phải lấy những tài liệu về chủ nghĩa Mác - Lênin làm gốc… tài liệu phải thích hợp cho từng hạng” (4). Đây là biểu hiện cụ thể cho tư tưởng “lấy người học làm trung tâm”, đồng thời, phản ánh quan điểm giáo dục cá thể hóa, linh hoạt theo từng đối tượng. Ngoài ra, giáo dục lý luận chính trị phải gắn chặt với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để bảo đảm khả năng vận dụng vào thực tiễn công tác. Đặc biệt, Hồ Chí Minh đặt giáo dục đạo đức cách mạng ở vị trí trung tâm, xem đó là “cái gốc” của người cán bộ. Người nhấn mạnh: “Cán bộ có đạo đức cách mạng thì trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng giữ vững bản lĩnh chính trị, không dao động trước khó khăn, không sa ngã trước cám dỗ, luôn kiên định với lý tưởng của Đảng và sẵn sàng cống hiến vì Nhân dân, vì Tổ quốc (6).
Về nguyên tắc, Hồ Chí Minh nhấn mạnh yêu cầu gắn kết chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn. Người chỉ rõ: “Lý luận mà không liên hệ với thực tế là lý luận suông; thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng” (7). Quan điểm này thể hiện cách tiếp cận biện chứng trong giáo dục lý luận, khắc phục tình trạng lý luận tách rời thực tiễn - một căn bệnh từng tồn tại dai dẳng trong giáo dục chính trị. Đồng thời, Người yêu cầu bảo đảm sự kết hợp hài hòa giữa tính đảng và tính khoa học: tuyệt đối trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, giữ vững lập trường giai cấp công nhân, nhưng cũng phải đảm bảo tính khách quan, phản ánh đúng thực tiễn khách quan. Người nhấn mạnh: “Phải học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để giải quyết tốt những vấn đề thực tế” (8). Đây là nguyên tắc xuyên suốt, bảo đảm giáo dục lý luận luôn bám sát yêu cầu cách mạng trong từng thời kỳ, đồng thời tránh rơi vào giáo điều, kinh viện.
Về phương pháp, Hồ Chí Minh đề cao tư tưởng lấy người học làm trung tâm, khơi dậy tinh thần tự học, tự rèn luyện, chủ động chiếm lĩnh tri thức và phát triển năng lực tư duy độc lập. Người chỉ rõ: “Phải biết tự động học tập, học ở trường, học trong công việc, học ở quần chúng” (9). Điều này đòi hỏi giáo dục lý luận phải được tổ chức linh hoạt, sinh động, kết hợp giữa giảng dạy truyền thống và các phương pháp tích cực, nhằm phát huy năng lực sáng tạo, tư duy phản biện và khả năng ứng dụng thực tiễn của người học. Đặc biệt, Hồ Chí Minh nhấn mạnh vai trò nêu gương của giảng viên giảng dạy lý luận - những người vừa là người truyền thụ tri thức, vừa là hình mẫu về phẩm chất, nhân cách và phong cách sống. Người khẳng định: “Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn thuyết” (10). Theo đó, giảng viên lý luận không chỉ cần vững vàng về học thuật, mà còn phải mẫu mực trong đạo đức, tận tụy trong giảng dạy, sâu sát với thực tiễn để thực sự trở thành hiện thân sống động của lý luận chính trị cách mạng.
2. Giá trị vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lý luận chính trị trong giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin ở Học viện Lục quân hiện nay
Học viện Lục quân là trung tâm đào tạo sĩ quan chỉ huy - tham mưu trung và cao cấp cho toàn quân. Chất lượng đào tạo tại Học viện không chỉ tác động trực tiếp đến năng lực tổ chức, chỉ huy và điều hành hoạt động quân sự ở các cấp, mà còn giữ vai trò nòng cốt trong xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Trong tiến trình đó, công tác giáo dục lý luận chính trị, đặc biệt là môn Triết học Mác - Lênin có vai trò nền tảng trong việc hình thành thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện chứng, tư duy lý luận sắc bén và bản lĩnh chính trị kiên định cho học viên. Những năm qua, quá trình giảng dạy lý luận chính trị tại Học viện đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần từng bước nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy vẫn còn không ít hạn chế cần khắc phục: Một bộ phận học viên còn tâm lý xem nhẹ lý luận; việc tiếp thu kiến thức lý luận còn thụ động, nặng về tiếp nhận một chiều; có nội dung bài giảng chưa thực sự cập nhật, gắn với thực tiễn quân sự hiện đại; phương pháp giảng dạy của một số giảng viên còn thiên về truyền đạt, thiếu sáng tạo trong tổ chức hoạt động nhận thức, dẫn đến việc học chưa tạo được động lực tự thân cho người học.
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tình hình chính trị - an ninh khu vực và thế giới tiềm ẩn nhiều nhân tố bất ổn; các thế lực thù địch đẩy mạnh hoạt động chống phá về tư tưởng, văn hóa nhằm xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, thì yêu cầu tăng cường giáo dục lý luận chính trị nói chung và giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin nói riêng cho học viên càng trở nên cấp thiết.
Để nâng cao hiệu quả vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Lục quân, đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên” trong tình hình mới, cần triển khai đồng bộ, toàn diện các giải pháp cụ thể sau:
Một là, nâng cao nhận thức của cán bộ, giảng viên và học viên về vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của môn Triết học Mác - Lênin trong chương trình huấn luyện. Cần thống nhất quan điểm coi Triết học là công cụ sắc bén giúp người học hình thành thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện chứng, từ đó nâng cao năng lực tư duy lý luận, bản lĩnh chính trị và khả năng giải quyết hiệu quả những vấn đề thực tiễn trong công tác quân sự. Nhận thức đúng sẽ tạo tiền đề cho thái độ học tập chủ động, tự giác, đồng thời nâng cao trách nhiệm của giảng viên trong việc đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy để truyền cảm hứng học tập cho học viên.
Hai là, thường xuyên cập nhật, bổ sung nội dung bài giảng theo hướng gắn chặt lý luận với thực tiễn quân sự - quốc phòng hiện đại. Trên cơ sở giữ vững tính khoa học, hệ thống và nền tảng của môn Triết học Mác - Lênin, cần lồng ghép những nội dung mới phản ánh đúng bối cảnh chính trị, quân sự hiện nay, như: Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chiến tranh mạng, chiến tranh thông tin, các hình thái chiến tranh phi truyền thống, an ninh phi truyền thống, xu thế chuyển đổi số trong Quân đội,... Đồng thời, cần tăng cường phân tích, làm rõ tính thời sự, giá trị định hướng thực tiễn của phép biện chứng duy vật trong đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch; trong củng cố niềm tin, lập trường cách mạng và nâng cao năng lực tư duy cho người học.
Ba là, đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Cần mạnh dạn chuyển từ lối truyền đạt một chiều, nặng tính thuyết giảng sang các hình thức tổ chức học tập tích cực như thảo luận nhóm, phân tích tình huống thực tiễn, phản biện học thuật, nghiên cứu các vấn đề mới nổi trong lĩnh vực quân sự - quốc phòng. Qua đó, giúp học viên hình thành và phát triển tư duy phản biện, tư duy hệ thống, năng lực vận dụng triết học vào nhận diện, lý giải và xử lý các tình huống quân sự phức tạp. Đồng thời, cần khơi dậy và nuôi dưỡng tinh thần tự học, tự nghiên cứu của học viên; coi đây là yếu tố quyết định để hình thành năng lực tư duy lý luận độc lập và bản lĩnh chính trị vững vàng cho người cán bộ cấp trung, sư đoàn sau khi tốt nghiệp, ra trường.
Bốn là, chú trọng xây dựng đội ngũ giảng viên giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin vững vàng cả về trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm lẫn phẩm chất đạo đức, phong cách sư phạm mẫu mực. Giảng viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là hình mẫu trực quan về tư duy lý luận, về bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng và tinh thần phụng sự Tổ quốc, phụng sự Nhân dân. Do đó, cần thường xuyên tổ chức bồi dưỡng, cập nhật tri thức mới, khuyến khích giảng viên nghiên cứu khoa học, tích cực đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường tương tác sư phạm và truyền cảm hứng lý luận cho học viên. Bên cạnh đó, cần tạo môi trường học thuật dân chủ, lành mạnh, thúc đẩy tinh thần học tập và nghiên cứu lý luận chính trị trong toàn Học viện. Các hoạt động ngoại khóa như hội thảo, tọa đàm, cuộc thi tìm hiểu lý luận chính trị, sinh hoạt học thuật chuyên đề,... cần được tổ chức thường xuyên để tăng tính lan tỏa, làm cho triết học trở thành mạch nguồn tư tưởng nuôi dưỡng lý tưởng cách mạng, hun đúc bản lĩnh và nhân cách người quân nhân cách mạng cho học viên.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục lý luận chính trị là di sản lý luận có giá trị nền tảng và ý nghĩa trường tồn, định hướng toàn diện cho công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Việc vận dụng tư tưởng của Người vào giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Lục quân là yêu cầu tất yếu, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị trong điều kiện mới. Quá trình thực hiện cần được tiến hành đồng bộ từ nhận thức đến hành động, đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy, bảo đảm gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, giữa giá trị truyền thống và yêu cầu hiện đại. Qua đó xây dựng đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên”, đủ phẩm chất, năng lực và bản lĩnh hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao./.
Tài liệu tham khảo:
(1), (2). Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2011, tr.289, 279.
(3), (4), (7), (9). Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2011, tr.208, 49, 50, 50.
(5) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 11, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2011, tr.607.
(6) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2011, tr.684.
(8), (10). Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2011, tr.319, 319.
Tác giả: KMLNTTHCM. Hoàng Ngọc Sơn
