Một số yêu cầu kỹ năng khi thu thập, xử lý thông tin và biên soạn giáo án điện tử

Căn cứ có tính pháp lý cao nhất của bài giảng là giáo trình chính thống (giáo trình chuẩn). Tuy nhiên, từ những nội dung trong giáo trình chuyển tải thành giáo án in, giáo án điện tử để truyền thụ kiến thức, hình thành kỹ năng, thái độ cho học viên, đòi hỏi người giảng viên phải đầu tư thời gian, tâm huyết, trí tuệ để gia công qua nhiều công đoạn. Trong đó thu thập, xử lý thông tin liên quan và biên soạn thành giáo án điện tử là công đoạn đặc biệt quan trọng không phải ai cũng thực sự thành thục.

Thu thập và xử lý thông tin là quá trình sưu tầm, tập hợp, sàng lọc thông tin liên quan đến những nội dung của bài giảng. Thông tin có thể tìm kiếm, thu thập từ các nguồn, kênh thông tin khác nhau. Việc lựa chọn nguồn thông tin thích hợp sẽ bảo đảm hiệu quả quá trình thu thập thông tin và chất lượng của thông tin. Giảng viên cần chú ý khai thác nguồn thông tin tại chỗ. Bao gồm sách, báo, tạp chí tại khoa và thư viện của Học viện. Bên cạnh đó, thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng, internet, không gian mạng là một nguồn thông tin rất dồi dào, phong phú, có thể khai thác. Tuy nhiên, mỗi kênh thông tin có những ưu điểm và nhược điểm riêng, cần phải đặc biệt lưu ý.

Thông tin từ sách, tạp chí có tính chuyên sâu nhưng có thể có hạn chế về tính cập nhật. Thông tin từ các phương tiện thông tin đại chúng, internet, không gian mạng có tính cập nhật, đa dạng nhưng có thể có những yếu tố chưa được kiểm chứng chặt chẽ, mang tính cảm nhận chủ quan từ người đưa tin. Thậm chí, không tránh khỏi việc lồng ghép một số quan điểm nhận thức sai lầm, phiến diện, lệch lạc và phản động. Vì vậy, việc thu thập thông tin cần loại bỏ những yếu tố cảm tính, tư biện, đồng thời xác định, lựa chọn được những thông tin khách quan, khoa học.

Giảng viên Học viện biên soạn giáo án điện tử

Việc khai thác thông tin để biên soạn bài giảng cần bảo đảm tính chính xác, độ tin cậy cao, đầy đủ nguồn trích dẫn. Theo đó, chỉ nên thu thập, khai thác, sử dụng những thông tin phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và được đăng tải trên các ấn phẩm được Nhà nước thừa nhận, cho phép hoạt động, lưu hành.

Bên cạnh đó, giảng viên cần phải đối chiếu, so sánh, cập nhật sự phát triển của lý luận, thực tiễn, không sử dụng những thông tin đã lạc hậu và chấp hành nghiêm quy định của pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong sử dụng các thông tin, dữ liệu, tài liệu tham khảo từ các ấn phẩm có bản quyền.

Công đoạn xử lý thông tin giữ vai trò rất quan trọng. Thông tin thu thập nhiều nhưng thiếu kỹ năng xử lý cũng sẽ làm giảm ý nghĩa của thông tin, không đem lại tác dụng bổ trợ kiến thức cho bài giảng, mà ngược lại sẽ gây nhiễu, rối loạn thông tin. Do đó, người giảng viên cần sắp xếp, phân tích các dữ liệu có được, đối chiếu, chọn lọc, chỉnh lý thông tin một cách khoa học, chính xác, khách quan, phù hợp với từng đối tượng học viên. Những thông tin bổ trợ cho nội dung bài giảng cần được lựa chọn, chắt lọc có chủ đích. Trong đó, cần hướng vào tiếp thu, truyền tải những kinh nghiệm có giá trị trong lịch sử; những nội dung được tổng kết từ thực tiễn; những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn, những thành tựu, kiến thức mới trên các lĩnh vực để cập nhật vào giáo trình, nội dung giảng dạy.

 Mỗi giảng viên cần thường xuyên nắm bắt, cập nhật, lựa chọn kỹ lưỡng và đáng tin cậy, vừa có tính khái quát vừa có tính cụ thể về quan điểm, chủ trương mới của Đảng, những chính sách, pháp luật mới của Nhà nước, các văn bản quy phạm pháp luật, các vấn đề thực tiễn sát với ngành học, thực tiễn thực hiện nhiệm vụ của Quân đội, đơn vị, sự phát triển của tình hình thực tiễn xây dựng đơn vị và huấn luyện sẵn sàng chiến đấu của đơn vị để đưa vào nội dung bài giảng. Đồng thời, trong giảng dạy cần hướng mạnh vào việc lý giải và làm sáng tỏ những vấn đề của thực tiễn, nhất là những vấn đề mới, những bức xúc mà thực tiễn cuộc sống, quân đội và học viên đang đặt ra, cung cấp cho người học những thông tin mới, những kiến thức thuộc lĩnh vực mà họ đang thiếu, đang cần. Không được né tránh, hoặc phân tích, lý giải một cách qua loa, thiếu tính thuyết phục những vấn đề bức xúc đang đặt ra trong thực tiễn. Tăng cường nêu tình huống trong dạy học để hướng học viên rèn luyện kỹ năng vận dụng tri thức lý luận vào luận giải các tình huống cụ thể của thực tiễn. Những thông tin đưa ra trong bài giảng cần sát với thực tiễn và phù hợp với những vấn đề lý luận mà giảng viên muốn chứng minh. Chú trọng việc nghiên cứu về sở thích, nhu cầu của từng đối tượng, ngành học, cấp học, môn học để nghiên cứu, xây dựng và quyết định việc đưa thông tin nào vào bài giảng.

Để có một giáo án điện tử có chất lượng tốt, bên cạnh việc đáp ứng đúng, đủ về quy cách soạn thảo tại Học viện, chúng ta vẫn cần chú ý trao dồi thêm một số yêu cầu về kỹ năng soạn thảo.

Hiện nay khi chuyển từ giáo trình sang giáo án (bản in Word: bài giảng, kế hoạch) và giáo án điện tử (các slide trên Powerpoint) một số giảng viên hầu như đưa tất cả nội dung từ giáo trình vào giáo án và tiếp tục chuyển đến các slide. Chúng ta quên một điều rằng, soạn giáo án là một thao tác sư phạm đầy sáng tạo của chính người giảng viên. Các slide trình chiếu là nơi chỉ chứa tên các đề mục và các cụm từ mấu chốt ( từ khóa) hoặc các khái niệm, hay định nghĩa phục vụ cho bài giảng.

Đưa nội dung từ giáo án vào các slides trình chiếu phải lưu ý đến số lượng chữ, màu sắc, kích thước; phải tóm tắt vấn đề mình muốn trình bày cô đọng, rõ ràng và dễ hiểu. Bên cạnh đó, tuỳ theo từng môn học, bài học chúng ta có thể bổ sung các hình ảnh minh hoạ, hay các đoạn video ngắn một cách hợp lý. Đây cũng là yếu tố bổ sung giáo viên cần vận dụng khả năng, kiến thức của mình để làm cho bài giảng phong phú, sinh động và hấp dẫn. Việc thực hiện bài giảng một cách công phu bằng các dẫn chứng sống động trên các slide là một điều chúng ta nên khai thác và đầu tư. Để có một bài giảng như thế đòi hỏi phải mất nhiều thời gian chuẩn bị đòi hỏi sự sáng tạo, sự nhạy bén và tính thẩm mỹ.

Hình ảnh được lựa chọn đưa vào bài giảng phải minh hoạ cho một khía cạnh nội dung trong bài hoặc có ý nghĩa tương tự nhằm khơi gợi, tạo dấu ấn ghi nhớ với một thông điệp rõ ràng. Như vậy, hình ảnh đưa vào bài giảng nhất thiết phải phù hợp, các tác dụng minh họa cho nội dung bài giảng. Việc lạm dụng hoặc chọn hình ảnh không phù hợp trong khi biên soạn có thể sẽ gây nhiễu, giảm hiệu quả cho quá trình lĩnh hội kiến thức của học viên. 

Khi soạn giáo án điện tử, cần chú ý việc chọn màu chữ, cỡ chữ, màu nền của slide và các hiệu ứng. Font chữ được sử dụng phải đúng quy định, phù hợp. Hình ảnh và chữ viết cần được tính toán, trình bày bảo đảm tính cân đối, hài hòa với tổng thể trong mỗi slide. Bất kỳ một sự lạm dụng hoặc sử dụng không thích hợp nào cũng có thể trở thành “phản cảm” thậm chí phản tác dụng.

Tuỳ thuộc vào tính chất của mỗi môn học mà các yêu cầu khác nhau được đặt ra, từ giáo án in đến các giáo án điện tử đòi hỏi sự sáng tạo ở người thầy, nếu chỉ dừng ở mức độ gõ, cắt, dán những nội dung cần thiết cộng thêm một ít định dạng về màu sắc, font chữ, giảng viên nào cũng làm được. Tuy nhiên, nếu chỉ có thế thì chúng ta chưa thực sự khai thác được thế mạnh của công nghệ trong giáo án điện tử và như thế là chưa phát huy hiệu quả của phương pháp giảng dạy bằng công nghệ đa phương tiện với các phần mềm hiện nay.

Trước sự phát triển mới với yêu cầu ngày càng cao về chất lượng giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học của Học viện hiện nay. Mỗi giảng viên cần không ngừng nghiên cứu, trăn trở và tìm tòi vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại. Qua đó, góp phần xây dựng thành công Học viện Lục quân thông minh, hiện đại, trọng tâm là đẩy mạnh chuyển đổi số, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo và phát huy truyền thống vẻ vang của Học viện Lục quân anh hùng trong tình hình mới./.